Manjina, a ima ih osam miliona
Sukob Ujgura i Han-Kineza je odjeknuo svjetskom javnošću. No, ko su ti Ujguri i koji ono bijahu Han-Kinezi? Pitanja, koja dokazuju da svijet nedovoljno poznaje tu zemlju na Dalekom Istoku, gdje su manjine na margini.
Kina je samo na prvi pogled etnički homogena zemlja. Službeno postoji 56 različitih nacionalnosti. Han-Kinezi su, međutim, jasno dominantni. Njih je 1,1 milijarda i čine preko 90 posto stanovništva. Zato svi ostali važe kao "nacionalne manjine".
Najveća manjina su južnokineski narod Zhuang, s preko 16 miliona ljudi. Najmanja manjina su pripadnici Lhoba u Tibetu, koji broje blizu 3000 pripadnika. U svijetu najpoznatija manjina u Kini su Tibećani sa skoro pet miliona pripadnika, zatim Ujguri, kojih je preko osam miliona i Mongoli sa skoro šest miliona ljudi.
Masovno naseljavanje Han-Kineza
Manjinski narodi žive na dvije trećine kineskog područja. U međuvremenu su i u svim tim područjima Han-Kinezi u većini. Naime, Kina provodi politiku masovnog naseljavanja Han-Kineza na područja gdje žive manjine. Han-Kinezi o manjinama imaju mišljenje da su to zaostali barbari. Još dok je Mao-Ce Tung bio na vlasti, pokušavala se provoditi asimilacija manjina. Njihovi običaji i stari rukopisi su zabranjeni.
Osamdesetih godina su se zatim manjinama formalno dala veća prava - kroz promjenu ustava 1982. i tzv. "zakon o autonomiji" iz 1984. Time su manjine dobile svoje samostalno upravljane institucije, ali je i u tom slučaju partija ta koja ima zadnju riječ. A lideri partije su uvijek Kinezi. Osim toga, u Kini ne postoji Ustavni sud, pa ne postoji ni mogućnost pravnim putem zahtijevati ustavna prava.
Uvijek prvi na otpusnoj listi
S druge strane, manjine imaju i neke povlastice. Tako, primjerice, nisu obvezni pridržavati se politike jednog djeteta, koja Kinezima nameće da ne smiju imati više od jednog djeteta kako bi se prekomjerni rast stanovništva držao u granicama. Na ovu povlasticu su mnogi Kinezi ljubomorni.
Ali ta povlastica manjinama ne pomaže puno, jer su manjine u Kini uglavnom najsiromašnije kategorije stanovništva. Nezaposlenost je veliki problem. Pripadnici manjina se posljednji primaju na posao, a prvi su na listi kad se nekomu treba dati otkaz.
Želja za većom autonomijom je među manjinama najviše prisutna kod Tibećana, Ujgura i u manjoj mjeri kod Mongolaca.
Kineski državni neprijatelj?
Nakon teških nemira u Urumćiju, glavnom gradu kineske pokrajine Xinjiang u kojoj kao muslimanska manjina žive Ujguri, postavlja se pitanje kako žive Ujguri, ne samo u Kini, već i u egzilu?
Mujezin širom svijeta poziva Ujgure na molitvu. Njih oko 1,5 milion živi samo u Kazahstanu, Kirgistanu, Uzbekistanu, u Turskoj i u Saudijskoj Arabiji, kaže Nurmamat Rozahun koji je član Svjetskog kongresa Ujgura (WUC). Većina Ujgura u egzilu u tim državama nisu političke izbjeglice. No, situacija je drugačija za njih dobrih 2.000 koliko ih živi u Sjedinjenim američkim državama i u Kanadi ili za njih 3.000 u Evropi. Svjetski kongres Ujgura procjenjuje da je oko 90 odsto njih u posljednjih nekoliko godina pobjeglo zbog represije koju provodi kineska vlada.
Najviše Ujgura u Bavarskoj
Centar dijaspore Ujgura u Evropi je Minhen. Tu živi oko 500 od ukupno 600 Ujgura koliko ih ima u Njemačkoj. Razlog je bio taj što je tokom sedamdesetih godina američki Radio Liberty iz Minhena emitirao program na ujgurskom jeziku. U Minhenu je 1991. godine također osnovana i njihova prva organizacija u egzilu, a 2004. Svjetski kongres Ujgura. Tako da se danas Ujguri koji su emigrirali iz Kine najčešće naseljavaju u Bavarskoj. Jedan od najpoznatijih među njima je Asgar Can, inače potpredsjednik Svjetskog kongresa Ujgura. On često govori o dilemama u kojima se nalazi veliki broj Ujgura koji žive u egzilu. Naime, s jedne strane oni su veoma zabrinuti za svoje rođake i prijatelje koji su ostali u Kini i rado bi s njima da razgovaraju, a s druge, na taj način bi sebe doveli u veliku opasnost.
„Ljudi koji nas zovu, dakle, naši zemljaci, tako rizikuju svoje živote. Ako bi ih uhvatili tada bi dobili doživotnu kaznu zatvora ili bi možda čak bili i ubijeni", kaže Asgar Can.
Najpoznatija i najuticajnija Ujgurćanka u egzilu je Rebiya Kadeer, predsjednica Svjetskog kongresa Ujgura. Ona živi u Washingtonu i od izbijanja nereda u sjeverozapadnoj Kini za vladu u Pekingu postala je državni neprijatelj broj 1. Ona je optužena da je provocirala izgrede u provinciji Xinjiang.
Inače, najmalobrojnija grupa Ujgura će uskoro živjeti na pacifičkoj ostrvskoj državi Palau koja je naime prihvatila poziv SAD da prihvati 17 Ujgura iz zatvora Guantanamo Bay na Kubi.